Landkrabbar fr� Sogn kryssar Nordsj�en p� rekordfart i seglb�ten Nirvana.
� krysse Nordsj�en i tjukk rimskodde utan sikt, gav sterke assosiasjonar til b�tturane Shetlandsbussane hadde i m�rke nattetimar under krigen. I fredstid og med moderne radarutstyr var det likevel ingen fare for oss i havseglaren Nirvana. Til og med regnbyene kunne vi sj� p� radaren f�r dei n�dde b�ten.
Krefter
Kledd i gode seglarklede rekna vi oss for � vere vasstette som pingvinar, men vatn er eit imponerande medium. Sterkt, fullt av krefter, smygande, klebande, varierande og irriterande. Lenge f�r Arkimedes namnsette lova har menneska stolt p� vatnet sine krefter, men som landkrabbe fr� Sogndal ville eg ikkje legge ut p� ei slik havkryssing utan enno fleire forsikringar. Nirvana er bygd i tjukk st�l, forsterka med ekstra spant, 6 tonn bly i kj�len og konstruert for � t�le skruis i arktiske farvatn. Skippar Olav Giske�degaard hadde ord p� seg for � vere eit r�skinn p� sj�en d� han opererte som sjarkfiskar p� 70-talet, men med stor respekt for havvatnet sine krefter. P� min jomfrutur over Bj�rnefjorden opplevde eg liten storm i vindkasta utan � bli sj�sjuk, s� eg var straks seglklar d� tilbodet om � bli med til Shetland kom.
Tryggleik
Etter tryggleiksinstruksane forstod vi alvoret. Fall nokon over bord, skulle den som s�g det rope det til resten av mannskapet, men aldri sleppe den uheldige av syne eit sekund. � snu ei seglskute i full seglf�ring er ikkje � slakke p� farten og dreie raskt tilbake.
Vermeldingane p� radioen var gode og melde om rett vindretning, s� vi var ivrige p� � kome avstad. Men grendene utover fr� H�yanger spegla seg i fjorden, skulle vi likevel f� bruk for dei 600 literane med diesel vi hadde bunkra? Nettstadene som melder veret var fr� dagen f�r. Siri Kalvig skryt i ein artikkel til regattaseglarar i Seilmagasinet, at dei kan melde veret 75 meter n�yaktig, men kva nyttar det n�r sidene ikkje er oppdatert?
Vi nerma oss munningen av Sognefjorden, redningsvestar eller flytedrakter vart tekne p�, ulike sj�sjuketablettar konsumert, sikringslinene strekte ut langs begge rekkene og sikringslenkene lagd fram for dei som m�tte gjere ulike arbeidsoppg�ver p� dekk. Som fersking i seglmilj�et, vart det ikkje gitt l�yve til � vimse rundt � ta bilder n�r det var som t�ffast ombord. Eg m�tte pent sitje p� rumpa og halde meg fast. Fekk vondt i baken, og tenkte; aldri meir stringtruse under lengre overfartar.
Full seglf�ring
Ved Rutletangane sette vi storseglet, 20 meter til vers, og rulla ut genuaseglet i baugen. Vind fr� nordaust skulle bl�se oss i rett line fr� Sognefjorden til Lerwick, nett som p� PC-plottaren.
Etterkvart vart b�ten meir og meir skeiv og lusa, dei korte snorene som dinglar utanp� segla, hang som vassrette slips. Kroppsspr�ket til skipperen fortalde at v�rvarsling er gode greier n�r v�rfrontane g�r dit dei er sp�dde, og i 12 � 16 knop vind segla Nirvana som ei dronning med rundt 8 knop fart.
Under motorseglasen vart 3 br�d smurde som reiseniste, og varm drikke vart fylt p� termosar. Venteleg ville overfarten ta eit og eit halvt d�gn. Eg fekk st� til rors forbi Utv�r og Sm�svalene ytst i Sognefjorden. Mot havet kopla vi inn autopiloten, men m�tte halde utkikk etter andre farkostar heile tida likevel.
Det store landskapsrommet
� krysse store hav har eg gjort f�r. D� vart tida korta med lesing og ulike m�ltid, - fleire tusen meter over havet. P� havet i open seglb�t derimot, f�r du f�le tid og avstand i det store landskapsrommet. Det vart ein konkurranse om skarpe blikk. Lysa fr� fleire og fleire oljeriggar dukka opp i det fjerne rundt midnatt. Som sm� perler p� ei snor l�g dei i horisonten og n�rma seg sakte, sakte. P� VHF`en h�yrde vi at ein seglb�t fekk streng ordre om � f� snudd farkosten og det kvikt. Hadde dei kopla inn autopiloten og sovna p� post? Det er ikkje h�ve til � g� for n�r oljeinstallasjonane. Dei fastankra oljeriggane ligg plotta i karta, men flyteriggane er ikkje avmerkt. Sj�lv om vi heldt god avstand, h�yrde vi aktiviteten om bord.
For mange kan havsegling verke aude. Ja, havlandskapet har f� landskapselement, men n�rleiken til vatn, vind, lys, lyd, krefter, former, rom og tid blir forsterka og realistiske. Ein m� berre ta imot, sanse, og f�le ein er i eitt med naturen. D� dei elegante spekkhoggarane helsa oss fr� kloss hald, var eg likevel glad det var st�l mellom oss, og eg var i ein b�t p� 20 tonn. Havsuler og shetlandskr�ka eller storjoen var og med oss eit stykke p� veg, men dei mest trufaste fuglane var likevel havhesten som leika seg i b�lgjene. Dei kom, f�r, og heldt oppsyn med oss, som om dei var tilsett i kystvakta.
Havkryssing p� halv �tte
F�rstereisgutane (jentene) hadde mindre ansvarsfullt arbeid p� overfarten og kunne nytte salongen eller k�yene om natta under overfarten. Berre k�yene p� sj�sida var brukbare om ein ikkje ville havne p� golvet. I salongen kunne begge sofaene nyttast. � ligge i den kraftige slingreduken var som � ligge i ei hengek�ye, men � kome seg i k�yene, var ei eiga akrobatisk �ving n�r b�ten arbeidde seg framover mot havkreftene. Gyngande opp, ned og sidelengs p� skarpe havb�lgjer. Ikkje godt � vite i kva retning ein skal setje sj�bein d�. Men rormennene var gode b�lgjesurfarar n�r havet var p� det urolegaste. Vinden kom fr� nord og sj�straumane vart kraftigare. Rormennene tok spenntak med eine foten og sikringslenkene m�tte festast. Dette var seglas. � st� til rors n�r sj�en piskar over seglb�ten og du ikkje alltid rekk � dukke i ly under vasskjermen, er som � f� eit slag i fjeset. Saltvatnet som smyg seg inn, renn fr� kinna og nedover til det n�r st�vlane. Det brukar bli betre n�r ein n�rmar seg land, sa skipparen. Med ein snittfart p� 8 knop fra Ytre Solund til Bresseysundet var det likevel verdt kampen.
Innseglinga mot Lerwick hamn gikk for full motor og segl som bremsa meir enn dei ga fart. 40 knop stiv kuling rett imot, piskande regnver og eit oppr�rsk hav. N�r ein tenkjer ein skal reve segl, skal ein gjere det og ikkje vente, meiner skipparen. Skipparen f�lgde ikkje intuisjonen denne gongen. Vind og ver skifter raskt, nokre timar fr� land dreia vinden til nordvest, og genuaseglet skulle vore bytta med fokkseglet. I staden for � utsetje mannskapet for desse operasjonane i stiv kuling, kalkulerte skipperen med at vi likevel skulle klare � kome oss i le av Bressey. Hamnevesenet ba oss g� til gjestehamna, og her l�g alt mange farkostar utanp� kvarandre i p�vente av godt ver f�r dei kunne forlate Shetland. I den sterke vinden ville vi knust dei sm� b�tane, s� vi s�kte hamn hj� Swan, den store solide treskuta som er ein attraksjon i Lerwick. Fleire kikkertar s�g oss vel i hamn, fekk vi vite. Mellom anna nordmannen som driv den heimekoselege kafeen Havly, med �kle, klokkestreng og strameiputer, vaflar, lapskaus og kj�ttkaker.
Seglarlivet
Godt sikra med krysstau og gode landtau, vrengde vi av oss dei sj�tunge kleda. Ein kj�rkomen middag var gudmor Wenche Dyrrdal sine hjortekj�ttkaker. Til ankerdrammen kom mannskapet i aluminiumsb�ten Imram ombord. Gutane fr� Frankrike, Sveits og Nederland drog straks kjensel p� Nirvana. Opplevingar fr� fjor�rets Svalbardekspedisjon vart utveksla og framtidige planar lufta.
� ligge jamsides andre b�tar var sosialt og opplevelsesrikt. I �lesundskuta Framstig gikk praten livleg. Den ombygde fiskeskuta har mange Shetlandsturar bak seg, og vi fekk ta del i historiane fr� jordomseglinga p� 80-talet. Medan mannskapet tok �yriket i augesyn nytta skippar Flem dagane til vedlikehald. Framstig kom i hamn ein time etter oss og m�tte f� reparert eit sundrive segl. Ein liten lekasje m�tte tettast, vatn som piplar inn er sv�rt irriterande. If�rt dukkardrakt, trekte skipparen pusten og dukka. � halde ei stor treskute i s� god stand var imponerande for meg som jaktar p� ein brukt plastb�t. Irane i Scilla Verna, var meir opptekne av � f� veksla dei norske myntane sine enn � dele erfaringar fr� segllivet. Ogs� dei hadde vore p� Svalbard samtidig med Nirvana, men hadde teke vinteropphald i Troms� til liks med Imram, og var no p� veg heim.
F�rste morgon i Lerwick m�tte vi pr�ve engelsk frukost; p�lser, bacon, egg og brune b�nner med sandwich. Det vart med den eine gongen for meg. Rosinscons vart derimot min favoritt. Laga p� den vesle kafeen der dei nytta �juicy raisins�. Middagane p� dei tre hotella i Lerwick kunne ikkje m�le seg med skippar Giske�degaard sine eksklusive b�trettar, men vinen var god.
Sj�sjuke
Ingen likar � snakke om at dei vart sj�sjuke. � vite at ein blir sj�sjuk og legge ut p� havseglasar er likevel meir imponerande. Ein kan aldri vite. N�r sj�sjuka f�rst er kasta p� deg, er det for seint � ta tablettar. Beste midlet mot sj�sjuke er � opphalde seg p� dekk, sj� mot horisonten og bruke bekkenleddet med b�ten si r�rsle slik at overkroppen er mest mogeleg roleg. � stritte imot dei gyngande r�rslene gjer gale verre. Oppheld ein seg i salongen m� ein naturleg stritte imot for ikkje � bli slengd vegg imellom. Etter natteluren m�tte eg p� toalettet, vaska fjes og pussa tenner, det var ikkje lurt.
Om sj�sjuketablettar gjer sin misjon, har dei og sine biverknader. Dagen etter overfarten undra det meg at eg hadde vore s� tr�ytt at eg var i dr�ymeland stadig vekk under overfarten. Sove kunne eg jo ikkje ha gjort d� eg m�tte halde meg fast og ta spenntak med eine foten for ikkje � skli over (ned) p� motsett side, men eg fekk vite at n�r ein f�r hakeslepp, d� s�v ein. Dette var skremmande. P� tilbaketuren vart det berre ein tablettar f�r avreise, og rasjonalisering med inntak av drikke for meg. Ein eldre Bergensar i ei seglf�rande fiskesk�yte fr� Eivindvik, var s� plaga av sj�sjuke at han hadde kj�pt balansebrett av den tyske psykologen Thomas Bickhardt ved Stadthavet. P� sj�sjukekurset var han lova at det skulle kurere sj�sjuke, og skuta reiste vidare mot Gr�nland.
Kultur
Dagane vart fylt med utflukter. Det golde, trelause landskapet var variert med sine over 100 �yar og rike flora. Dei bratte klippene ved Sunburgh Head ga naturleg vern for koloniar av hekkande fugl. Utan utskiftbar telelinse var det ei lukke at lundefuglane ikkje var redde for menneske. Her finn ein den naturlege l�reboka om sj�fuglar.
P� museet i Scalloway var historia til Shetlandsfararane under krigen dokumentert. Museet vart drive av eldre damer som selde heimesp�ta plagg av Shetlandsull fr� dei mange beitande sauene. I ein glasmonter l�g ein bunad, maken til den eg hadde brukt som barn. Bunaden var ei g�ve til eit barnebarn p� Shetland, fr� ein bestefar i Noreg. I Scalloway var det og reist eit monumentet over dei som omkom i dei farefulle overfartane, i stummande m�rke.
Dei fleste hus er naturleg nok bygde i stein p� dei trelause �yane. Shetland er rik p� kulturskattar og har fleire gamle bygningar fr� ulike tidsepokar. S�r p� hovud�ya tok vi oss god tid ved ruinane p� Jarlshof. Anlegget her rommar funn fr� dei f�rste som slo seg ned her for 5-6000 �r sidan. Nyare utgravingar avdekka fleire epokar som ligg side om side. Bronse- og jernalderkonstruksjonar, borger, hjulhus, middelalderhus og langhusa bygde av norske vikingar som vart verande etter tokta. B�de Shetland og Orken�yane har tilh�yrt Noreg, men Shetland kom over p� skotske hender som medgift i 1472.
Fr� Lerwick til Leirvik
Mange namn p� Shetland har norsk opphav. Gatenamn som Breivik og kong Haralds gate, stadnamn som Sandwick, Sandness og Lerwick. Ogs� spr�ket har framleis islett av den nordiske tilknytninga fr� vikingtida. Eldre folk nyttar gjerne uthus, gleggr (gluggar), windskew (vindskei) og ljora.
H�gtidsstemde som vi var av natur og kultur, vart det naturleg � retunere fr� Lerwick og heim til Leirvik i Sogn, der Nirvana vart d�ypt i 2004. Ved innkj�p av ferske br�d til overfarten, trefte eg kjenningar fr� Sogndal. Dei var sv�rt imponert over at eg, med ein treb�t fr� Ornes b�tbyggeri liggjande p� land i fj�resteinane under huset v�rt, hadde kryssa Nordsj�en i seglb�t. Seglklubben i Lerwick skreiv ut Nordsj�sertifikat til oss; �modige seglarar som har kryssa den fryktsomme Nordsj�en, og for � ha kryssa 0-meridianen�. Og n�r eg les p� nettet om den �rlige Shetlandsregattaen fra Bergen, at den �er av ytterst f� regattaer her i landet som inneb�rer skikkelig havseilas�, kan eg vere kry av meg sj�lv. Stolt blir eg f�rst n�r eg kan st� til rors i sterk kuling.
Takk for at eg fekk vere mannskap! Helsing Norunn England Bergum |
